Maambele na Mirero

khovhe

Mirero nayone ndi inwe ndila ine Vhavenda vha i shumisa u amba mafhungo. Kanzhi muthu u vha a tshi ṱoḓa u bvisela khagala mulaedza nga u pfufhifhadza na hone nga ndila yo dzumbamaho.

Sa tsumbo; ntsa hu tshenzhela phoswa: zwine zwa amba uri kanzhi ha itea tshithu kha vhutshilo ha muthu u a guda lune a kona uri zwisa tsha dovha zwa itea.

khuhu

  • Ndi manwe na a khuhu mukegulu a tshi ḽa gwitha
  • Ndi mulambatai iṱo ḽa khuhu

Ntsa

  • Ntsa i tamba nga ntsana
  • Ntsa ya ḽa muṋawa a i humi
  • Ntsa hu tshenzhela phoswa
  • Ntsa ya mulomo a i na nguvho

Ndau

  • Phanḓa ha ndau a hu yiwi u sina tshikuni
  • U songo vhona ndau yo eḓela, wa ri ndi tshimange

Nguluvhe

  • Nguluvhe ye ndi edza ndou maṋanga a bva nga hanwani/mulomoni

Ndou

  • Muthu ndi nḓou ha ḽi muri munwe
  • Munna ndi nḓou, a i ḽi muri muthihi
  • Nḓou a i lemelwi nga musingo wayo

Gwitha/Funguvhu

  • Ndi maṅwe na khuhu mukegulu a tshi ḽa gwitha
  • Funguvhu lori thilaiwi ḽa fhira muḓi ḽo lilala/kovhela
  • Naho wa i viela bakoni mahunguvhu a ḓo i vhona
  • Maṋoni a kavha mutanda muthihi u fhufha a ya liana
  • Ḽinoni fulu a ḽi vhulahwi, ḽi na maumbulela
  • Khangala ruḓa maṱo vuluvulu ḽo fa nga vhuhwavho
  • Khangala mbili a dzi dzuli muina muthihi
  • Fhondo ḽi si ḽau u thuvha ḽi tshi zhamba
  • O ḽaho funguvhu u vhonala nga valuvalu

Mmbwa

  • Mmbwa munamba i ya u funa iro shaya mubikeli
  • Mmbwa phaphadzi u fashwa nga mulavhu ndi hayo
  • Mmbwa i re na muṋe i vhonala nga tshiangaladzi
  • Mmbwa ya ḽa iṅwe a i noni
  • Mmbwa ndi mmbwa i ḽa na maṱanza ayo
  • Ni songo vunda mmbwa mano
  • Mmbwa i huvhaho a i lumi
  • Mmbwa i poswa kurambo nga a i ḓivhaho
  • U tshi fuwa muthu ranga nga mmbwa

Kholomo

  • Kholomo ya nḓila a i fhedzi hatsi
  • Ndi matenda dzo nwa ndi kholomo dza mvulani
  • Ndi kholomo dza musanda wa dzi khada u a lifha wa dzi litsha wa lifha
  • Ṱhavhanyedza i ḽa mbudzi tsalela i ḽa kholomo

Nzie

  • Mubva hana nzie, nzie dzi khoroni

Khovhe

  • Maudu a khovhe ndi vhana vhayo

Mbidi/Didinngwe

  • Ri ḓe ndi mbiḓi ro vhona mavhala
  • Ḽi naka ḽi tshi hoha ḽinwe didingwe ḽi tshi hohwa ḽi mavhala anga
  • U songo vhona tsimba yo naiwa wa ri ndi lukhohe

nowa

  • Nowa a i tevhelwi mulindini wayo
  • Nowa yo vhonalaho a i lumi
  • Thonga ya kule a i vhulai nowa
  • Tshitaka tshe wa vhona nowa u ḓi i tshe ngomu

Pfene

  • Ahuna pfene ḽi no fa ḽi songo gonya luwa
  • Ahuna khali i no fa i songo bika
  • Na vhuvhi haḽo pfeṋe vhusiku mavhele a ḽi ḽi

Mbevha

  • Nwana wa mbevha ha hangwi mukwita
  • Ndi khakhisa u rwa ndi mbevha ya ludongoni
  • Mahondo manzhi ha bwi mulindi
  • I rema nga lunwe mbevhana, mulindi u ḓo vhuya wa dala.


  • Khumba ye yavha i na muno ludungela i tshe nalwo
  • Tshe wa da iwe tshilavhi, na murundo wa phofu u do vhuya wa nwa
  • Alu khwathi fhedzi lunundu, lu khwatha lu na thanda ngomu.

Mirero ya vhathu

  • Tsiwana i laiwa nḓilani
  • Ṱhoho thema i laya ṱhoho tshena
  • Mulomo ndi khaladzi a nḓila
  • Mulomo a u ḓalelwi nga mulambo
  • Munwe muthihi a u ṱusi mathuthu
  • Tshidzembe tsha mulima tsimbe, tshi divhiwa khombo nga mune watsho.
  • Muenda tshilimo, milandu u rera yothe.

Nwana

  • Nwana mula malofha mavhisi thumbuni hu onya hawe
  • Nwana hu la a lilaho
  • Mulenzhe muthihi au tshini tshiimbo
  • U songo sea vhuhole u tshe nwana vhuhole vhu da vhuhulwaneni
  • Nwana wa tshidzula huvhuya, huvhi huvhi huya vhidza.

Dora

  • Tshisima tsha kule tshi vhulahisa muthu dora
  • Upfa dora ndi u tama tshisima

Fhungo

  • Khali yo bikaho i fhira yau shululelwa
  • Fhungo muela fobvu na iwe mune wa tsimu li do u ela vho
  • Mulilo wa mbava a u orwi
  • Fhuri la u newa a lina khobvu
  • Alukhwathi fhedzi lunzu lu khwatha luna thanda ngomu

Kule

  • Tshakule tshi wanwa nga muhovhi
  • Kule ndi hu sina wau
  • Hu si halwo lukunda alu kokomedzwi lwa kokomedzwa lu a thara
  • Nama kombetshedzwa i a fhula khali
  • Vhuhadzi ndi nama ya thole ya fhufhuma ri a fhunzhela
  • Vhida la musadzi ndi vhuhadzi hawe
  • Ndi mutonga kanwe ndi thumbu ya bvani
  • Nyavhumbwa wa dakaila wa kanda vho u vhumbaho
  • Tshinakaho a tshiyi thambo tshi noya thambo ndi mutshinyalo
  • Tahulela tshinanaunga tshi tshi hula tshi ula thoho
  • Tshokotshoko a ili muthu muthu u liwa nga dzumbulukwane
  • Maano a vhambwa nga luvhadzi
  • U songo vhona mbulu we mbumbu muda murahu u mbulu yanga
  • Tshinandala tshi dola tsho furaho tshi do litsha

Miri

  • Fuyu li tswuku a li kundwi tshivhungu
  • Muri u vhavhaho u bva tsindeni
  • Munna u bebela munwe
  • Philiphise a si tshi londa ndi tshilonda tshau di todela
  • Wa sa lipfa u vhudzwani u do li pfela vhulaloni
  • Ndia vhahwa lina mulwadze
  • Mudivha tshikamba u divha nga tshawe
  • Naho wa i khukhuna luombeni thunda nnda i do vhonala
  • Wa li kukuna na thoni u do li lata nama
  • U nembelela ha shamba a si uwa halo
  • Khokhonya ila maaanda ayo
  • Mulatshawe u a dzumbama a wanala hana mulandu
  • Mudengu ha di denguli
  • Hu ambuwa vhunanga vhukololo avhu ambuwi
  • Hu ambiwa vhunanga vhutsila vha vhona nga mato
  • Ndadzi a irwi luvhili
  • Nwana u litshiswa mbado lufhanga u litsha nga ethe
  • Nwana asa lili u fela ngozwini
  • U lema hu fhira u lotshelwa
  • U sa pfa hu tunya mavhudzi
  • Ndi kudzembe kwa mulima thavha ku divhiwa khombo nga mune wakwo
  • Phanda i tshi da i ranga nga thotha
  • U tshi kokodza luranga u kokodza na vhana vhalwo
  • Mutsinda ndi khwine shaka ndi bulayo
  • Mukandangalwo lufu lu mulenzheni
  • Lutiitii lu beba thathanana
  • Munwe muthihi a u ṱusi mathuthu
  • Munwe a u di sumbi
  • Khombe ya fura i raha ndilo
  • Ṋawa rila ri vhanzhi u zwimbela dzi a talula
  • Iṱo lithihi a ḽi vhonwi nga tshilavhi
  • Wa iṱo u sea mpofu
  • U thanya asi u ruda mato
  • Tsilu ḽi ḽa kanwe mutali u ḽa kanzhi
  • Mudi wa goswi a u na malila
  • Vhaṱali vha khomboni
  • Mapfura a ḽiwa mutumbani
  • Naho wa ṱamba wa dola senenga a ḽi ṱuwi
  • Huvhala, malofha a u dodza ha fari
  • Hu livhala mubai, mubaiwa ha livhali
  • Muvheulwa u nekedza thoho
  • Tshina phepho a tshi sumbedzwi mulilo
  • Ndi vho mutanda nga u we ri wane makwati
  • Ndi tshidzimba tsha a sina maṋo tshi litsheni tshi sinele muṋe watsho
  • Tsetsetse i vhidza u gidima
  • Thevhe yo fhambana na mpato
  • Kale a hu fheli
  • u sa pfa hu ṱunya mavhudzi
  • Maudu a khovhe ndi vhana vhayo.



Tombo liya lemela

NA Milubi Ngoma ya Vhatei second edition 1984